Odlomak iz publikacije „Otkriva se ponovo – subotička Sinagoga“ koja je izrađena uz podršku Ministarstva predsednika Vlade Mađarske, Ministarstva spoljnih poslova i spoljne ekonomije Mađarske, Nacionalnog saveta Mađarske nacionalne manjine, Jevrejske opštine Subotica, Generalnog Konzulata Mađarske u Subotici i Grada Subotice.
Značaj projekta
Tokom restauriranja od 2. novembra 2016. do 31. decembra 2017. godine na ogradi Sinagoge je na tabli stajalo obaveštenje da tokom izvođenja radova nije moguća poseta Sinagogi. Uprkos tome, mnogo je sugrađana dolazilo da se raspituje, da baci pogled na tok radova. To je dokaz da subotičku Sinagogu žitelji grada osećaju svojom.
Sinagoga je organski i neotuđiv deo mađarske kulture na teritoriji Srbije od velikog, istaknutog značaja, istorijska ostavština jevrejske zajednice, građevinski biser evropskog građevinarstva. Njenu obnovu su zajedničkim delovanjem omogućili Srbi, Mađari i Jevreji iznad svih političkih i partikularnih interesa. Jedna zgrada sa takvim parametrima je bila rođenje institucije za primer.
Zgrada je svakako primer ispoljavanja principa teorije i prakse restauriranja objekata od kulturnog značaja. U svakoj državi je drugačiji standard za obnavljanje takvih institucija. U našem slučaju je bilo potrebno usaglasiti mađarske i srpske standarde. U toku pripreme i samog rada stručnjaci su se međusobno dopunjavali, učili jedni od drugih. Stručnjaci iz Mađarske su se držali svojih pravila konzerviranja-restauriranja po kojima je vrednost spomenika sama materija, zato se u restauriranju – umesto novih delova – mora upotrebiti što više starih, originalnih delova.
Savet Evrope je 2005. u Faru (Portugalija) prihvatio Sporazum o društvenoj vrednosti kulturnog nasleđa. Ovaj sporazum sadrži u sebi da: “svaki pojedinac ima pravo po svom izboru da se vezuje za kulturno nasleđe poštujući tuđa prava i slobodu“. Formiran je izraz zajednica povezana nasleđem koja prema definiciji: „sastoji se od pojedinaca koji vrednuju određene aspekte kulturnog nasleđa koje žele da, u okviru javnog delovanja, održe i prenesu na buduće generacije”.
Ovakva zajednica se formirala i tokom restauriranja subotičke Sinagoge. U zakonskoj osnovi Mađarska snosi odgovornost za Mađare van matične države, sa tim zajedno i za objekte koji imaju dodira sa kulturom Mađara. Značajna okolnost je da je NSM, koji je bio zadužen za obnovu Sinagoge, deo mađarske kulturne autonomije u Srbiji koji može da posluži kao primer u bilo kojoj državi ili nacionalnoj zajednici u Evropi.
Do doba propasti jevrejske zajednice – zahvaljujući svojoj integraciji – subotički Jevreji su postali integralni deo društva, a u međuvremenu je zajednica zadržala svoju tradiciju.
U to vreme izgrađena Sinagoga je odličan dokaz toga. Ova zgrada je građena u stilu secesije, sa mađarskim narodnim motivima, zbog čega se i spominje kao oličenje jevrejske zajednice mađarskog maternjeg jezika. Materijalna i stručna pomoć Mađarske u obnovi Sinagoge je dobar primer za međunarodno mnjenje i odlično prikazuje obavezivanje Vlade Mađarske za očuvanje jevrejske ostavštine.
Odgovornost Vlade Mađarske prema subotičkoj Sinagogi zasniva se i na članu 167 Lisabonskog sporazuma po kojem se „Unija zalaže i doprinosi cvetanju i razvoju kulturne baštine svojih članova, poštujući nacionalnu i regionalnu šarolikost, ujedno uzimajući u obzir zajedničku kulturnu baštinu.”
Svi učesnici u obnavljanju subotičke Sinagoge, bez obzira na to da li su (ga) čitali ili ne, delovali su u duhu tog sporazuma. I kako se za vreme izgradnje Sinagoga sa svojim mađarskim stilskim elementima secesije integrisala u mađarsku zajednicu, tako i sadašnja zajednička obnova može poslužiti za primer integracije u kojoj su Mađarska i Srbija – jedna članica i jedna buduća članica Evropske unije – Srbi, Mađari i Jevreji, sačuvali zajedničku kulturnu baštinu za budućnost.